Staten­debat over de Brabantse Ontwik­kel­aanpak Stikstof (BOS) 2.0

Eerste termijn
2019: Het was vijf voor twaalf. Het ging slecht met de natuur in Nederland, voor een heel groot deel door de veel te hoge uitstoot van stikstof. Dat was al langer zo, dit was niet van de ene op de andere dag gekomen, maar was het resultaat van jaren, decennia te veel uitstoten. De PAS deed niet voldoende om de natuur te beschermen. De kranten kopten over een stikstofcrisis. Een crisis! Dat betekent dat er direct actie nodig is. Melden op basis van de PAS mocht niet meer, maar hoe verder?

Er werd gepraat, geschaafd aan de regels, gekeken wat nog mogelijk was. Maar de klok tikte door. Er werd ook een onderzoeksrapport van een commissie onder leiding van Johan Remkes gepresenteerd met de naam: ‘Niet alles kan’. Vergeet die woorden niet.

2020: Het werd vier voor twaalf. Na maanden aan de tekentafel werden de stikstofplannen van het kabinet gepresenteerd. Helaas: we blijven in dezelfde richting doorrijden, ware het met 100 kilometer per uur in plaats van 130. De benodigde moeilijke keuzes worden niet gemaakt. Het bleef mogelijk om met intern en extern salderen bedrijfsvoering uit te breiden, en er was een algemene bouwvrijstelling. Zou dit genoeg zijn? We wachtten af, tik tak.

2022: Het eindrapport van Remkes: de overheid durft geen harde keuzes te maken. Drie voor twaalf. Ditzelfde jaar werd de bouwvrijstelling van tafel geveegd door de rechter, en ook de eerste luchtwassers bleken niet bewezen effectief genoeg. Al deze tijd werd ingezet op niet bewezen lapmiddelen, en al die tijd werd er meer en meer stikstof uitgestoten. De klok ging door.

Het was een minuut voor twaalf in 2023 toen de Brabantse natuurdoelanalyses lieten zien dat de staat van de natuur erbarmelijk was, en weer werd de vergunningverlening stilgelegd. Dit was hét bewijs: Alles wat we hiervoor hadden gedaan had niet genoeg effect gehad. Er waren meer en hardere maatregelen nodig. Maar in Brabant zetten we in op luchtwassers en passende beoordelingen. Je mocht maar boer zijn, en te horen krijgen dat je je geld moet uitgeven aan iets waarvan je op voorhand weet dat het geen stand houdt!

Tik tak, bam! Het is middernacht. Terwijl de klok twaalf keer slaat buigen de juristen van de provincie zich over de twee gerechtelijke uitspraken die in twee maanden tijd zijn gedaan over stikstof. Ook intern salderen kan niet zomaar meer. Nog een truc uit de trukendoos gehaald. En er volgt een harde conclusie van de rechtbank: Wij, als overheid, hebben niet genoeg gedaan om Nederland te beschermen. Ik zeg “wij”, want het moet eens klaar zijn met vingerwijzen. Wij zijn ook de overheid. Wij hadden ook meer kunnen doen.

Waarom deze samenvatting? Omdat hieruit blijkt dat alles al geprobeerd is. We hebben geprobeerd in de marges te schaven. Dat was belangrijk, maar niet genoeg. We hebben geprobeerd technologische innovaties in de landbouw te gebruiken, maar deze blijken niet goed genoeg te werken en zijn niet juridisch houdbaar. De vloer is geveegd met stalvloeren en luchtwassers bleken gebakken lucht te zijn. 

Latente ruimte intrekken gaat de daadwerkelijke stikstofuitstoot niet verminderen, en een milieuzone voor verkeer rondom een natuurgebied gaat ook het grote verschil niet maken. Wanneer we doorgaan met sturen op zogenaamde innovaties in de landbouwsector, en het verminderen van het aantal dieren als bijzaak wordt gezien, dan hoor ik niet eens meer een kerkklok, maar een koekoeksklok luiden.

We hebben geprobeerd te praten, te onderhandelen en te onderzoeken, maar dit heeft veel tijd gekost zonder voldoende resultaten. Ondertussen zijn PS stukje bij beetje gaan erkennen dat het verminderen van het aantal landbouwdieren een mogelijkheid is om stikstof te reduceren, en dit is opgenomen in de Omgevingsverordening. Terwijl alle andere opties óf te klein zijn om snel voldoende resultaten op te leveren voor de natuur en daarmee de vergunningverlening, óf worden weggestreept, blijft er één glashard overeind staan.

We zijn jarenlang niet eerlijk geweest. Niet naar onszelf, niet naar de burger en niet naar bedrijven. We hebben jarenlang tegen boeren gezegd dat als ze maar genoeg geld zouden uitgeven aan stalaanpassingen het wel goed zou komen, dondersgoed wetende dat dit wankel was. We hebben tegen burgers gezegd dat we hen zouden beschermen, maar blijven te veel schadelijke stoffen zoals ammoniak uitstoten. We hebben tegen natuurorganisaties en ecologen gezegd dat we naar ze zouden luisteren, maar hebben hun waarschuwingen genegeerd. Koekoek.

Het wordt tijd om eindelijk de waarheid te erkennen en ons uit te spreken. Alleen dan kunnen we echt weer verder. Daarom dienen wij een motie in die precies dit doet:
“PS spreekt uit dat een sterke vermindering van het aantal landbouwdieren een noodzakelijke voorwaarde is voor het oplossen van de stikstofcrisis.”

Hiermee blijft het verminderen van het aantal landbouwdieren geen doel op zich, maar een middel. Een noodzakelijk middel om het doel te bereiken dat we allemaal willen: een mooi, gezond Brabant waarin ook vergunningen kunnen worden verleend.

Als wij ons hiervoor uitspreken, dan geven we GS ook eindelijk een eenduidige boodschap mee. Want al deze jaren hebben we Gedeputeerde Rooijakkers gezegd dat zij de natuur van Brabant moet versterken, terwijl we aan gedeputeerde Oudenhoven meegaven dat boerderijen moesten kunnen blijven groeien. En aan gedeputeerde Boelema dat ze de gezondheid van Brabanders moest borgen, terwijl we aan gedeputeerde Smulders zeiden dat we wel lekker door wilden kunnen rijden in Brabant. En we hebben aan gedeputeerde Dirken gevraagd dat allemaal te verdedigen. En, oh ja, of zij wel huizen wil gaan bouwen. Het spreekt elkaar tegen. Niet alles kan.

Dit is het moment om echte keuzes te maken. Het is middernacht, het is donker en koud, en eigenlijk willen we allemaal niets liever dan rust. Dat moeten we de Brabanders gunnen. De eerste stap is eerlijkheid.

Tweede termijn
Na de eerste termijn van dit debat ben ik nog meer overtuigd van de noodzaak van de motie die we in de eerste termijn hebben ingediend. Want er zijn nog steeds partijen die hun kop in het zand steken. Nog steeds mensen die ontkennen dat stikstof de natuur schaadt.

Nog steeds zijn er mensen die vast blijven houden aan technologische innovaties, die nog niet eens bewezen hebben dat ze doen waarvan we hopen dat ze het doen.

Dit zogenaamd om de landbouwsector te steunen. Maar juist de boeren zitten vast. Alleen de agrogiganten profiteren. Er is wel degelijk een verdienmodel voor extensieve boeren, dit is nog moeilijk en daarom moeten we hen helpen, en niet intensiveren stimuleren.

De strategie van ontkennen is hardnekkig, en het wordt tijd om dit te doorbreken. Samen, als Provinciale Staten. Dat is wat we doen met onze motie. Hoewel ik duidelijk kritisch ben op stalsystemen, worden die met het aannemen van deze motie niet uitgesloten. We vragen alleen om erkenning van één heel heikel punt: Alleen stalsystemen zijn niet voldoende om de benodigde stikstofreductie in de landbouwsector voor elkaar te krijgen. Er moeten in ieder geval óók minder dieren komen. Niet als doel op zich, maar als een noodzakelijk middel.

Dan, voorzitter. De biologische sector doet eigenlijk alles wat we als Provinciale Staten willen op het gebied van duurzaamheid en landbouw. GS gaf aan dat er oog is voor deze sector. Maar zij maken zichzelf nog zorgen, en daarmee mijn fractie ook. 

Daarom is mijn vraag: wat gaan GS concreet doen om te zorgen dat biologische boeren niet ten onder gaan aan de stikstofregels?